تحلیل علی چشمی اقتصاددان در نشست مشترک کمیته‌های سیاسی و اقتصادی حزب کارگزاران سازندگی ایران از لایه‌های پنهان بودجه ۱۴۰۲
چرا در بودجه سالانه سهم حامیان دولت و اصولگرایان بیشتر از مردم است؟
اقتصاددانان معتقدند: بودجه‌ریزی در کشور ما از حامی‌پروری شدید رنج می‌برد
زهرا اسکندریان؛ خبرنگار سازندگی
اعطای رانت و امتیاز به شـرکای سیاسی، تقسیم منابع میان دوستان و حمایت همه‌جانبه از حامیان و هواداران یکی از مشخصه‌های اصلی سیاست در کشور ماســت و بهترین ابزاری که به وســیله آن می‌شود از حامیان حمایت کرد، بودجه سالانه کشور است. متخصصان اقتصاد سیاسی معتقدند، بودجه‌ریزی در کشــور ما از حامی‌پروری شــدید رنج می‌برد. به این شکل که سیاستمداران زمانی از یک بخش بودجه ارتزاق می‌کنند،بعد از مدتی دستگاهی تشکیل داده و ردیف بودجه‌ای برایش تعریف کــرده و چانه‌زنی می‌کنند. برای رسیدن به اهدافشان گروه‌هایی را شکل داده و رسانه‌های همراهی هم دارند که می‌توانند اطلاعاتی به نفع آنها منتشر کنند. این رویه کشـور را به جایی رسانده که حاکمیت قانون در لایحه بودجه ۱۴۰۲ به‌شدت تضعیف شده است.
این روابط به دلیل اینکه به‌صورت رقابتی بین سیاستمداران انجام می‌گیرد، کیفیت نظام اداری و حکمرانی را پایین آورده و آن را شکننده کرده است. اینها بخشی از اظهارنظرهای علی چشـمی، اقتصاددان و متخصص اقتصاد سیاسی است که در نشست مشترک کمیته‌های سیاسی و اقتصادی حزب کارگزاران سازندگی ایران با عنوان «بودجــه؛ نماگــر وضعیت سیاست و اقتصاد در ایران» مطرح شــده است. علی چشمی با ارائه یک تصویر کلی از روند بودجه‌ریزی ســال‌های گذشته معتقد است که بودجه ایران طی سالهای اخیر این معضل را داشته که روزبه‌روز از حاکمیت قانون فاصله گرفته است؛ یا به عبارتی آن مبنای اساسی که همه چیز باید طبق قانون باشد را ما در بودجه‌ها نمی‌بینیم همچنین بودجه‌هایی که در این ســال‌ها تدوین شـده، نشان از تضعیف نهادهای رسمی دارد؛ به این شکل که در سالهای گذشته نهادهایی در کشـور قدرت گرفتند که اقتصاد کشور را تضعیف و تخریب کردند و این تخریب‌ها را می‌شــود در بودجه کشور مشاهده کرد. وی با بیان اینکه بودجه‌ای که نتواند به تولید کمک کند، می‌تواند تولید را تخریب کند، گفت: چون کنش‌های جمعی مربوط به سیاست هم به نتیجه نرسید، بودجه به اینجا رسیده که به‌جای اینکه در خدمت عموم مردم باشد در خدمت گروهی خاص قرار گرفته است. آن منابعی که طبق بودجه از دارایی‌ها و درآمدها مردم برداشت می‌شود باید یک عایدی به عموم مردم پس بدهد و نهفقط در خدمت منافع یک گروه خاص باشد. چشـمی یادآور شد: کشوری که طی چهار سال متوالی تورم بالا ۴۰ درصد دارد، همه اجزای اقتصادش از هم می‌پاشـد. برای نمونه، مصرف سـرانه کالاهای خاص مثل گوشت قرمز دهه ۱۳۹۰ از ۱۳ کیلو به زیر ۶ کیلو رسـیده است. نرخ فقر مطلق رسمی حدود ۳۰ درصد است. آن 30 درصد کسانی هستند که برای زنده ماندن هم مشکل دارند. اینها نشــانه‌های فرسایش و تخریب اقتصاد کشور است. عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوســی مشهد با بیان اینکه بودجه در این سال‌ها گام‌به‌گام منحرف شده و بیشتر به سمتی رفته که سهم نهادهای غیراقتصادی و غیرمولد و حامیان و شــرکای سیاسی افزایش یافته، گفت: حاکمیت قانون در بودجه وجود ندارد و این موضوع امسال بیشــتر هم شده است. بودجه، یعنی تحقق مالی قوانین کشور اما دولت حاکم اعتقادی به قانون ندارد. دســتگاه‌هایی وجود دارد که کارکردی برای عموم مردم ندارند اما سـهم قابل توجهی از بودجه را به خود اختصاص می‌دهند و معمولاً در اختیار منافع گروه خاص حاکم هستند و برای تحقق اهداف آنها بودجه می‌گیرند. او با اشاره به اینکه این دســتگاه‌ها هم رسانه، هم دانشگاه و هم پژوهشگاه دارند و روابط خود را روزبه‌روز مستحکم‌تر می‌کنند، اضافه کرد: این جریان‌ها با توجه به روابط حامی- پیرو در گروه حاکم معمولاً از حمایت‌های شبه‌بودجه‌ای مانند وام‌های کم‌بهره در تبصره‌های بودجه و سایر امتیازات خاص نیز بهرهمند می‌شوند.
چشمی با بیان اینکه سرانه بودجه جاری کم شده ولی همان سرانه هم به‌جاهایی که باید برسد نمی‌رسد، گفت: نظام بودجه‌ریزی دربودجه عمرانی،مسیر تباهی را طی کرده است. جامعه‌ای که هنوز راه و بزرگراه درست‌وحسابی ندارد چرا باید پولــش را صرف امور فرهنگی و رسـانه‌ای کند؟ او با تاکید به اینکـه این بودجه واقعاً نیاز به تغییر مسیر دارد، ادامه داد: ۹۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری خالص از استهلاک درسال ۱۳۹۰ تبدیل شده به منفی ۰/۶ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹ و ســال اخیر. چون یکی از منابع مالی مهم برای سرمایه‌گذاری، بودجه عمرانی بوده اما طی سال‌ها اخیر همواره سـهم آن کمتر شـده و به حدود ۱۰ درصد کل مخارج دولت رسیده است. عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه بودجه ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ خوب تحقق یافته است اما حتی این خوب بودن هم بد است به فشار مضاعف بودجه به مردم اشاره کرد و گفت:
دولت به‌جای اینکه به مردم فشــار مالیاتی وارد کند باید بودجه‌هایی که کارکرد عمومی ندارد را کم کند. در مقابل اگر برجام اتفاق بیفتد، دولت می‌تواند ۹۰۰ هزار میلیارد تومان بیشتر درآمد نفتی کسب کند. از سوی دیگر ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان در صنعت‌هایی مهم مانند پتروشیمی، فلزات اساسی و خودرو می‌توان از طریق مالیات به‌دست آورد. در خودروسازی با تولید یک میلیون و ۲۰۰ هزار خودرو، مالیات بــر ارزش‌افزوده و مالیات بر شــرکت‌های قابل توجهی را می‌توان به دست آورد اما منافع گروه‌های مختلف و حامی‌پروری مانع این شده است.
عضو گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد یادآور شد: مالیات،کارایی اقتصاد، یعنی تولید و درآمد و اشتغال را کاهش می‌دهد. در ایران مالیات زیادی و با نرخ‌های بالا گرفته می‌شــود اما چون برخی از آنها عنوان مالیات ندارد همیشه رسانه‌های دولتی تبلیغ می‌کنند که مردم ایران نســبت به تولید ناخالص داخلی، مالیات اندکی می‌دهند. وی با بیان اینکه حذف ردیف‌های غیرضروری از بودجه بسیار مهم است و این موضوع در عرصه سیاست تعیین تکلیف می‌شود، گفت: به نظر می‌رسد واگذاری اموال دولتی از طریق طرح مولدســازی و مالیات بر عایدی سرمایه دو راه‌حل ساده‌انگارانه‌ای است که برای کسر بودجه سال ۱۴۰۲ در نظر گرفته شــده است. اما اگر شرایط در همین مســیر فعلی پیش برود، کســری بودجه بسیار فراتر از این ارقام احتمالی خواهد بود. به عقیده او؛ در مجموع دو بازگشت مهم برای سروسامان دادن به بودجه دولت به منظور جلوگیری از فروپاشی اقتصادی سیاسی ضروری است: یکی بازگشت به حاکمیت قانون از طریق حذف تمامی ردیف‌ها بودجه که قانون مصوب مجلس شورای اسلامی را ندارد و دیگری بازگشت به برجام و بهبود روابط خارجی به‌جای فشار بر تولید با مالیاتستانی است. این تنها مسیری است که می‌توان به عمران و آبادانی رسید.
محسن هاشمیرفسنجانی: بودجه فضای جنگی دارد
تحلیل رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران این است که بودجه نوشته شده نه برای عمرانی و آبادانی کشور بلکه برای وضعیت جنگی نوشته شده است.
محسن هاشمیرفسنجانی، رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سـازندگی ایران در این جلسه گفت: دچار بحرانی شده‌ایم که اصلا نمی‌توانیم برنامه را براساس بودجه سالانه اجرا کنیم. براساس برنامه نوشته شده باید اعداد مشخصی در پیشرفت خطوط راهآهن، بزرگراه، تولید برق یا در کشاورزی داشته باشیم. اما بودجه‌های نوشته شده براساس این برنامه نیست. چشم‌انداز توسعه در حال حاضر یک موضوع صوری شده و کشور و تصمیم‌گیران نمی‌دانند با این بودجه‌ها،کشور در چه مسیر خطرناکی قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه در کلانشهرها برای موضوع آلودگی هوا، گسترش خطوط مترو و بهبود ناوگان اتوبوسرانی جزو برنامه‌هاست، ادامه داد: اما با این بودجه شاید فقط بتوان ۵۰ متر مترو را گســترش داد و ۸ اتوبوس خرید. در حال حاضر کیفیت سرویس‌دهی در راهآهن،مترو و سرویس‌های شهری کاهش یافته است. این در حالی است که به اعتقاد او دســت‌کم ۲۰ هزار اتوبوس باید به شــهرها داده شود و کامیون‌های تازه خریداری کرد. هاشــمی یادآور شد: یکی دیگر از مشکلات کشور، واقعی نبودن قیمت انرژی است که خود باعث تشــدید کسری بودجه می‌شود. به‌عنوان مثال، یک لیتر سوخت با قیمت آزاد ۳ هزار تومان اسـت اما یک لیتر آب معدنی بیشتر از ۴ هزار تومان است و این خودش بی‌ارزش بــودن انرژی در ایران را نشان می‌دهد. او با بیان اینکه کسری بودجه واقعی خیلی بیشتر از عددهایی است که اعلام می‌شود، گفت: به‌عنوان مثال، پروژه‌های ناتمام در کشور جزو کسری‌های بودجه است که در زمانبندی خود به اتمام نمی‌رسد. کسری بودجه یکی دیگر از محورهای سخنان محسن هاشمیرفسنجانی بود که در این زمینه گفت: دولت ادعا دارد، بودجه را بدون کسری بسته در صورتی که بودجه سرشار از درآمدهای موهوم است و دست‌کم ۵۰۰ هزار میلیارد تومان کسری دارد. رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران با اعلام اینکه ۲۵ تا ۳۰ میلیارد دللر برای نوسازی و بازسازی صنعت هوایی کشور نیاز است، اضافه کرد: این عدد از انباشت بودجه در سالهای گذشته ایجاد شده است. در صورتی که اگر بخواهیم گردشگری کشور را فعال‌کنیم باید به ۱۰۰ کشور دنیا پرواز داشته باشیم. هاشمی یادآور شد: اینها واقعیت‌هایی است که باید برای توسعه کشور به آن توجه کنیم، مگر اینکه ادعا کنیم در حال حاضر در جنگ هستیم و این بودجه عادی نیســت و برای جنگ نوشته شده است.
ولی‌الله افخمی‌راد: فشار بر جامعه زیاد است
رئیس کمیته اقتصادی حزب کارگزاران سازندگی ایران هم در این جلسه اظهار داشت: در این بودجه متاسفانه فشاری که بر بخش مولد جامعه گذاشته شده از همه بخش‌ها بیشتر است. درآمدهای مالیاتی در لایحه بودجه ۴۷ درصد افزایــش دارد. در حالی که ۴۲ درصد از بودجه کل از محل اخذ مالیات دریافت می‌شود. مالیات بر اشخاص حقوقی غیردولتــی که به بخش خصوصــی و تولیدکنندگان مربوط اســت، رشد ۱۲۸ درصدی نسبت به ســال گذشته داشته و بیشترین ســهم را به خود اختصاص داده است. وی افزود: باید هرچه زودتر برای پیشنهادات حزب برای بهبود وضعیت بودجه و ارائه آن از طریق رسانه‌ها به جامعه اقدام کنیم.
سیدحسین مرعشی: بدون ارتباط و بهبود در روابط خارجی،گشایش اقتصادی میسر نیست
دبیرکل حزب کارگزاران ســازندگی ایران نیز در پایان این جلسه ضمن جمع‌بندی اظهار کرد: کارگزاران به‌عنوان حزبی که با مسائل اقتصادی آشنایی دارد و اعضای آن هم سابقه حضور در دولت و هم مجلس را دارند باید یک اظهارنظر دقیق و خلاصه داشــته باشــد و نــکات اصلی و کلیدی را بیان کند. وی افــزود: در این گزارش باید موارد مربوط به تورم و نرخ رشد اقتصادی آورده شود و درباره نسبت بخش‌های مهم بودجه نیز نکاتی عنوان شود. او با بیان اینکه تا دوره گذار را پشت سـر نگذاریم برای دو دهه آینده همچنان نفت و گاز پیشران ایران هســتند، افزود: بدون ارتباط و بهبود وضعیت ایران در روابط خارجی، گشــایش اقتصادی میسر نیست و حتی نمی‌شود در نفت هم به نقطه روشــنی رســید و به این موضوع هم باید در گزارش تاکید شود.
دیدگاه خود را بنویسید