فساد در ساخت‌وساز چگونه ده‌ها هزار نفر را به کام مرگ فرستاد؟
مهتا معرفت؛ خبرنگار اقتصادی
هنوز مردم ترکیه از شوک زلزله مرگباری که به مرگ هزاران نفر از هم‌وطنانشان منجر شد خارج نشده‌اند اما زمانی که قرار باشد از شهرهای مدفون شده آواربرداری شود حتماً نشانه‌های واضحی از فســاد در ساخت‌وسازهای ترکیه پدیدار خواهد شد. ثانیه‌هایی پس از آغاز زلزله، شــهرهای جنوب ترکیه به انبوهی از آوار تبدیل شد، بخش‌هایی از ساختمان‌های قدیمی و جدید که برخی از آنها تنها ۶ماه از ساخت‌می‌گذشت، فرو ریختند. این فاجعه در ۶ فوریه به شــکل دو زمینلرزه ۷/۸ و ۷/۵ریشتری اتفاق افتاد که مرگبارترین زلزله‌ها در تاریخ ترکیه بودند.
هزاران ســاختمان فرو ریخت. ده‌ها هزار نفر در ترکیه جان خود را از دســت دادند. در حال حاضر، عملیات نجات بیشتر به یک نبش قبر دسته‌جمعی شباهت دارد. گفته می‌شود که هنوز ده‌ها هزار نفر زیر آوار دفن هستند. در شهر ۵۰۰ هزار نفری قهرمان ماراش دود آتش ناشــی از زمینلرزه (یا آتشـی که مردم برای گرم شــدن برافروخته‌اند) توده‌های آواری را می‌پوشاند که کل شهر را دربر گرفته‌اند.بوی تعفن اجساد شهر آدیامن در ۱۰۰ کیلومتری به سمت شرق را پر کرده است.
در این زلزله مهیب بیش از ۵۰ هزار نفر جان خود را از دســت داده‌اند، نزدیک به ۲/۴ میلیون نفر بی‌خانمان شده‌اند و زندگی ۲۴ میلیـون نفر تحت تاثیر بزرگترین زلزله قرن در منطقه آناتولی قرار گرفته اســت. در این زلزله، حداقل ۶هزار و ۵۸۹ ساختمان ویران شده است.
در حالی که رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در تلاش است از واکنش خود و دولتش به زلزله ویرانگر ۷/۸ ریشتری که ترکیه و سوریه را لرزاند دفاع کند، ویدئوهایی از چند سال قبل در فضای مجازی منتشــر شده که نشان می‌دهد او به دیدن برخی از پروژه‌های مسکونی که اکنون فرو ریخته‌اند و موجب کشته شدن هزاران نفر شده‌اند رفته است.
این زلزله باعث شــد هزاران نفر قربانی فساد در ساخت‌وساز شــوند و به اقتصاد این کشور میلیاردها دلار زیان وارد شد و همه اینها چیز نبود جز همدستی پیمانکاران فاسد و سیاستمداران آلوده به فساد. هنوز میزان کامل خسارات زمینلرزه شدید ترکیه و سوریه که جان هزاران نفر را گرفت مشخص نیسـت اما گفته می‌شود بازسازی شهرها ویران شده دستکم ۳۰۰میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد. ترکیه سالهاست که با عدم‌اجرای قوانین ساخت‌وساز مدرن و در عین حال صدور مجوز - و در برخــی موارد حتی تشویق - به ساخت‌وساز در مناطق زلزله‌خیز سرنوشت مردم این مناطق را به بازی گرفته است. حداقل ۵۶۰۰ ساختمان در جنوب شرقی ترکیه فرو ریخته و با خاک یکسان شده، فروریختن ســاختمان‌های نوســاز بار دیگر توجه را به سمت استانداردهای ایمنی ساخت‌وساز در ترکیه جلب کرده است. دیوید الکساندر، استاد برنامه‌ریزی اضطراری در دانشگاه کالج لندن معتقد است: این یک فاجعه ناشی از ساخت‌وساز بی‌کیفیت است، نه زلزله. به گفته ایوپ موهچــو، رئیس اتاق معمــاران ترکیه عموما می‌دانیم که بسیاری از ساختمان‌ها در مناطقی که در اثر دو زلزله عظیم ضربه‌خوردند با مصالح و روش‌ها بی‌کیفیت ساخته شده‌اند و اغلب با استانداردها دولتی مطابقت ندارند. این موضوع شامل بسیاری از ساختمان‌های قدیمی و همچنین آپارتمان‌هایی است که در سال‌های اخیر ساخته شده‌اند. موهچو معتقد است بنای ساختمان‌ها در این منطقه مستحکم نبوده اسـت. این در حالی است که ترکیه دو دهه قبل قوانین ساختمانی خود را مطابق با استانداردهای مدرن تغییر داده بود.
به گفته کارشناسان، این مشکلات تا حد زیادی نادیده گرفته شد، زیرا پرداختن به آن پرهزینه بود. هر چند مطمئناً زلزله‌های پشــت سر هم که باعث تخریب یا آسیب رساندن به حداقل ۱۲۰۰۰ ساختمان شدند، بسیار قدرتمند بودند و نیروی آنها با توجه به اینکه در اعماق کم رخ دادند، تقویت شد. اولین زمینلرزه ۷/۸ ریشتری در ساعت ۴:۱۷ دقیقه بامداد رخ داد و شدت لرزش زمین فرار مردم از خانه‌هایشان را سخت‌تر کرد. رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز پس از زمینلرزه به کاستی در واکنش این کشور به فاجعه اذعان کرده است. اما کارشناسان معتقدند کوهی از مدارک و البته خرابه وجود دارد که دلیل مرگبار بودن زلزله‌ها را روشن می‌کند. اگرچه ترکیــه روی کاغـذ، قوانین ساخت‌وساز مطابق با استانداردهای فعلی مهندسی زلزله را دارد اما این قوانین به‌ندرت اجرا می‌شود و دلیل فرو ریختن هزاران ساختمان نیز همین است. در کشوری که روی گسلهای متعدد بنا شده است، مردم در مورد زمان و مکان وقوع زلزله بعدی، به‌ویژه در استانبول، شهری با بیــش از ۱۵ میلیون نفر جمعیت که در برابر زلزله آســیب‌پذیر است، نگران هستند.
تحلیلگران می‌گویند ترکیه مقررات لازم برای جلوگیری از چنین فاجعه‌ای را داشته، اما اجرای آنها توسط شرکتهای ساختمانی که بزرگترین آنها اغلب نزدیک به رجــب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهــور هسـتند، نادیده گرفته می‌شود،در نتیجه این سهل‌انگاری در زلزله اخیر هزاران ساختمان تخریب شده یا دیگر قابل سکونت نیست. حزب عدالت توسعه به رهبری اردوغان از زمان روی کار آمدن در ســال ۲۰۰۲ در بخش ساخت‌وســاز ســرمایه‌گذاری کرده اســت، رونق ساخت‌وساز محرک اصلی اقتصاد در سال‌های اولیه حکومت وی بود. مقصران واقعی روش‌های نامناســب ساخت‌وســاز به همراه فساد و سیاست‌گذاری غلط که از مولفه‌های اقتصاد، مبتنی‌بر رانت‌جویی و بسازوبفروشی به‌شــمار می‌روند، عامل اصلی اکثر مرگ‌ومیرها هستند.
تحلیلگران می‌گویند که بخش اعظم تقصیرات به‌دولت رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه بازمی‌گردد. اما پیشــینیان او، شهرداری‌ها، برنامه‌ریزان شهری و بسازوبفروش‌ها نیز به همان اندازه مقصرند. مراد گوونچ، یکی از برنامه‌ریزان شهری می‌گویند این یک جنایت تمام‌عیار است که هرکس سهمی در آن دارد.
ترکیه قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای ساخت‌وساز دارد. این قوانین پس از زلزله سال ۱۹۹۹ در حومه استانبول که به مرگ ۱۸ هزار نفر انجامید به تصویب رســیده و پنج سال پیش به‌روزرسانی شدند. طبق طرح بازسازی شهری دولت اردوغان بیش از سه میلیون واحد مسکونی بازسازی شدند. اما مشکل به اجرا و نظارت بازمی‌گردد. کسب مجوز ساخت آسان و نظارت ضعیف است. سازندگان به شرکت‌هایی که مسئول اجرا هســتند پول میدهند. پروژهها معمولاً در ابتدا با اســتانداردهای دولت انطباق دارند اما در انتها اینگونه نیست. به‌عنوان مثال، وقتی بازرســان محل را ترک می‌کنند ســازندگان مقدار آهن یا تعداد مهاربندها را کاهش میدهند، در حالی که این مهاربندهای فولادی هســتند که اجــازه نمی‌دهند تیرک‌ها و ستون‌ها در زیر فشار از هم جدا شوند. آنها حتی ممکن است یک طبقه اضافی بسازند و سپس با مقامات محلی وارد مذاکره شوند. به گفته آقای گوونچ پول زیادی از این دست به آن دست‌می‌رود. ما درباره فساد به تمام معنا صحبت میکنیم. این به معنای تفاوت مرگ و زندگی است. در عثمانیه، همانند دیگر شهرها، قدمت اکثر ساختمان‌های فروریخته به زمان قبل از زلزله ۱۹۹۹ بازمی‌گردد. اما هزاران ساختمان جدید نیز ویران شد. یک ســاختمان مسکونی مجلل در انطاکیه در جنوب عثمانیه که فقط یک دهه قبل ساخته شده بود صدها نفر را به زیر آوار برد. پیمانکار مسئول آن در ۱۱ فوریه و هنگام تلاش برای خروج از کشور دستگیر شد. اما در شهرستان ارزین در همان نزدیکی هیچ ساختمانی خراب نشد. شهردار محلی کنونی و قبلی به رسانه‌ها گفتند که اجازه هیچ ساخت‌وساز غیرقانونی را صادر نکرده‌اند. هر دو آنها از یک عبارت استفاده کردند، وجدانم راحت است.
بخشودگی‌های ساخت‌وساز به مالکان اجازه می‌دهد در قبال پرداخت جریمه ساختمان‌های بدون مجوز را به ثبت برسانند. این بخشــودگی‌ها شرایط را بدتر کرده‌اند. دولت اردوغان چندین مورد این بخشودگی‌ها را به تصویب رســاند که آخرین آن در سال ۲۰۱۸ و قبل از انتخابات عمومی بود. مخالفان دولت از این حرکت پشتیبانی‌کردند چون مطلوب رای‌دهندگان بود. دولت سود سیاسی خودش را برد و میلیون‌ها مالک صندوقهای دولتی را با مبالغ جریمه پر کردند و خود خطرات را پذیرفتند. یک ســال بعد آقــای اردوغان به قهرمان‌ماراش رفــت و با افتخار اعلام کرد که برنامه دولت مشکلات ۱۴۴هزار شهروند را حل کرده‌است. این برنامه نشان داد که بیش از نیمی از ساختمان‌های مسکونی کشور با استانداردهای ساخت‌وساز انطباق ندارند.
دیدگاه خود را بنویسید