درباره پیامدهای انتشار برادران لیلا

مهرزاد دانش؛ منتقد سينما

چند هفته از انتشار غیررسمی فیلم برادران لیلا سپری شده و اکنون بسیاری از سینمادوستان و حتی مردم عادی که شاید چندان هم اهل سینما نباشند، آن را تماشا کرده‌اند. این شیوه دیدن البته غیرطبیعی است. فیلم سینمایی برای تماشا در سالن سینما و روی پرده بزرگ و هم‌نفس با جمعیت حاضر در سالن ساخته می‌شود و بحث و گفت‌وگو بر سر آن هم طبیعی‌اش این است که در محافل رسانه‌ای سینمایی یا عمومی همراه با خود عوامل سازنده شکل بگیرد. برادران لیلا متاسفانه این روال را طی نکرد. نه فرصتی برای تبلیغ درست فراهم شد و نه مجالی برای گفت‌وگوی عوامل فیلم با مردم و رسانه‌ها. نه جایی مردم کنار دیگر فیلم را دیدند و نه منتقدها و تحلیلگرهای سینمایی در شکل متداول و معمول به بررسی آن پرداختند. اگرچه به دنبال سوء تدبیرهای پی‌درپی سینمایی، فیلم در همین شکل غیررسمی بسیار بیش از ابعادی که در فضای رسمی انتظار می‌رفت، دیده شد ولی این دیده شدن، نه عایدی برای تهیه کننده اثر داشت و نه برآورد دقیقی که بتواند در تحلیل‌های آماری و اقتصادی کمک حال باشد.

اما این شیوه تماشا که بعد از آثاری مانند آدم‌برفی و سنتوری، تجربه‌ای مکرر در ایران محسوب می‌شود با وجود همه پیامدهای منفی و غیرمعمولش، این را مجدداً اثبات کرد که ممانعت رسمی برای تماشای یک فیلم لزوماً و همیشه منجر به ندیدن و فراموش شدن آن اثر نمی‌شود و حتی گاه نتیجه‌ای معکوس دارد و حتی آنهایی هم که در حالت عادی حاضر نیستند به سینما بروند و اصلا اهل سینما نیستند، کنجکاو می‌کند که فیلمی را که اصرار بر دیده نشدنش بوده در حجمی بس پرشمارتر ببینند و درباره‌اش در فضاهای غیر رسمی‌تر به گفت‌وگو بپردازند و حتی دامنه بحث‌ها هم به شیوه‌ای پیش رود که کم‌وبیش دلخواه فضای رسمی نیست.

این سه چهار هفته که فیلم برادران لیلا پخش و دیده شد، شبکه‌های اجتماعی از توییتر گرفته تا تلگرام و اینستاگرام قابل تأمل است که اینها همه هم فیلتر هستند و همچنان برای عموم مردم، مرجع و مجال اصلی گفت‌وگو و تبادل نظر و اطلاعات و اخبار به شمار می‌آیند) تا حد زیادی پر بود از نظرات مختلف کاربرانی که این فیلم را تماشا کرده بودند و هنوز هم کم‌وبیش این بحث‌ها ادامه دارد. جالب نیست؟ درباره فیلمی که جواز ندارد در رسانه‌هایی که همگی فیلتر شده‌اند، بحث‌های داغ صورت می‌گیرد! محتوای بحث‌ها هم از قضا به دلیل شرایط خاص اجتماعی که همچنان متاثر از وقایع چند ماه اخیر است، تمرکز بر برداشت‌های نمادینی است که از فیلم شده و آدم‌ها و رفتارها و موقعیت‌های فیلم، معادل و ما به‌ازای مناسبات معاصر سیاسی و اجتماعی دانسته می‌شود. بدین ترتیب حتی تحلیل‌های عموم هم در مسیری پیش رفته است که محتوایش با خواسته‌ها و توقعات رسمی بسیار متفاوت و ناهمسو است.

اگر برادران لیلا طبق روال عادی اکران می‌شد شاید بسیاری از این موقعیت‌های ملتهب در دیدن و نظر دادن درباره‌اش هم پیش نمی‌آمد. این واکنشی است که روال طبیعی جامعه در برابر هر امر ناطبیعی که بدان تحمیل شود در پیش می‌گیرد. بازگشت به باید و نبایدهای دهه‌های قبل به‌عنوان الگویی مطلوب لزوماً همیشه جواب مساعد نمی‌دهد.