گزارش اکونومیست از ارتقای مسیرهای ارتباطی ایران و روسیه
مهتا معرفت؛ مترجم
از زمانی که فردیناند دلسپس (de Lesses) دیپلمات و معمار فرانسوی کانال سوئز را در مصر سال ۱۸۶۹ احداث و غرب و شرق را به یکدیگر متصل کرد، بسیاری از کشورهای خاورمیانه تلاش کرده‌اند که اقدامات مشابهی انجام دهند. اسرائیل به تازگی حفر یک کانال از دریای مدیترانه به دریای سرخ یا احداث خط راه‌آهن از بندر حیفا به اردن سپس خلیج‌فارس را در دستور کار قرار داده است. یک وزیر سابق راه و ترابری عراق به شدت از طرح حفر کانال از بندر بصره در جنوب عراق تا ترکیه حمایت می‌کند. اما جدی‌ترین پروژه یک طرح روسی- ایرانی است که دریای خزر را به اقیانوس هند می‌رساند.
پس از چند دهه مطالعات امکان‌سنجی، نگرانی مشترک در کشور از انزوا، روسیه و ایران را واداشت تا یک کریدور مصون از تحریم بسازند. پس از تشدید تحریم‌های غرب علیه روسیه به دنبال جنگ اوکراین، دو کشور گفت‌وگوهایی را درباره خط ارتباطی ریلی از طریق قزاقستان و ترکمنستان آغاز کرده‌اند. روسیه با سرمایه‌گذاری ایران بنادرش را ارتقا می‌دهد. یک شرکت کشتیرانی ایرانی در دریای خزر ناوگان باربری‌اش را توسعه می‌دهد. روسیه به ساخت خط آهن ۱۶۴ کیلومتری از طریق ایران و در نزدیکی مرز آذربایجان تا دریای خزر کمک می‌کند. این پروژه پس از تکمیل یک مسیر مصون از تحریم را به وجود می‌آورد که از بالتیک تا بندرعباس در حاشیه خلیج‌فارس امتداد دارد.
این رابطه میراث‌دار رخدادهای دشمنی‌آلود ایران و روسیه از اوایل قرن ۱۹ است که همچنان سایه تردید و بدبینی آن بر این روابط باقی مانده است. تصرف سرزمین ایران به وسیله امپراتوری روسیه در سال‌های ۱۸۱۳ و ۱۸۲۸ با قراردادهای گلستان و ترکمن‌چای، مداخله ویرانگر روسیه تزاری در انقلاب مشروطه ایران در حمایت از استبدادگران حاکم در اوایل قرن بیستم، حمایت اتحاد شوروی از جریان‌های تجزیه‌طلب در شمال و شمال غربی ایران در پایان هر دو جنگ جهانی اول و دوم، تخلیه نکردن خاک ایران در پایان جنگ جهانی دوم از سوی نیروهای نظامی اتحاد شوروی و حمایت اتحاد شوروی از حزب توده ایران از جمله اقدامات و رفتارهای روسیه است که همچنان بر روابط دو کشور سایه انداخته است. با وقوع انقلاب اسلامی در ایران از یک‌سو اتحاد جماهیر شوروی نخستین کشوری بود که ایران را به رسمیت شناخت ولی از سوی دیگر در طول جنگ ۸ ساله ایران و عراق، شوروی ارتش عراق را با حمایت‌های تسلیحاتی- لجستیک تقویت کرد. به هر حال به دلیل ضربه‌های سنگینی که به ایران در زمینه تسلیحات در جریان جنگ تحمیلی وارد آمده بود و با توجه به تحریم‌های گوناگون آمریکا علیه اقتصاد ایران، تهران برای بازسازی ایران پس از جنگ به گسترش رابطه با مسکو روی آورد و از اقدامات ضدایرانی شوروی در زمان جنگ تحمیلی عراق چشم‌پوشی کرد. شواهد تلاش تهران برای نزدیکی به مسکو نیز در دوره همه رئیس‌جمهورهای حاکم بر ایران وجود دارد. این در حالی است که رفتار روسیه نسبت به ایران متاثر از عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است. امیل اودالیانی، اندیشمند اهل گرجستان می‌گوید، تجارت سالانه میان ایران و روسیه در سال ۲۰ درصد رشد کرده و به حدود پنج میلیارد دلار رسیده است. صاحب‌نظران روس پیش‌بینی می‌کنند که تجارت با ایران از تجارت با ترکیه (۳۰ میلیارد دلار) جلو بزند. روسیه سال گذشته نفت پالایش شده (بنزین و گازوئیل) را از طریق ریلی به ایران فرستاد. بخشی از این محموله به کشورهای دیگر ارسال می‌شود. همچنین روسیه به تازگی ۱۲ ميليون تن غله را از طریق ایران به هند فرستاد. از دیگر پروژه‌ها می‌توان به توسعه کانال‌های روسیه بین رودهای دن و ولگا اشاره کرد که دریای سیاه را به خزر متصل می‌کنند. خط آهن دیگری که به بندر چابهار در جنوب شرق ایران می‌رود، صادرات روسیه به هند را سرعت بیشتری خواهد داد. زمانی روسیه به خاطر ترس از تحریم‌های غرب از سرمایه‌گذاری در زیرساختارهای ایران دوری می‌کرد اما جنگ اوکراین باعث شد این احتیاط را کنار بگذارد. سال گذشته روسیه بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ایران بود و بسیار از چین جلوتر رفت. دو کشور با هدف دوری از تحریم‌های غرب از یک سامانه پیام‌رسان مالی رونمایی کردند که جایگزین سوئیفت می‌شود. همچنین آنها در به چالش کشیدن نظم شرورانه جهانی هم‌آوا شده‌اند.
منبع: اکونومیست
دیدگاه خود را بنویسید